Tarihte Bugün – 27 Haziran

Fazlı Köksal’ın hazırladığı Tarihte Bugün köşesinde 27 Haziran günü yaşanan dikkat çekici olayları aktardı.

MÖ 209 – Büyük Hun İmparatorluğu Hükümdarı, Mete Han’ın tahta çıkışı.

1565 – Sokullu Mehmet Paşa, Veziriazam oldu. Veziriazamlığı, üç Padişah (Kanuni Sultan Süleyman, II. Selim ve III. Murad).döneminde sürdü.

1862 – Şinasi tarafından çıkarılan Tasvir-i Efkar’ın yayın hayatına başlaması.

1878 – Gazeteci ve yazar Ahmet Mithat Efendi, “Tercüman-ı Hakikat” adlı günlük gazeteyi çıkarmaya başladı.

1881- Meşhur Yıldız Mahkemesi. Sultan Abdülaziz’i Katlettikleri iddiasıyla eski Sadrazamlar Mütercim Rüştü Paşa, Mithat Paşa, Harbiye Nazırı Mahmut Celallettin Paşa, V. Murat’ın annesi yargılanmıştır.

1916 – Hicaz, bağımsızlığını ilan ederek Osmanlı İmparatorluğu’ndan ayrıldı.

1918 – Azerbaycan Türkçesi Azerbaycan’da resmi devlet dili ilan edildi.

1920 – Çerkez Ethem kuvvetleriyle, Çapanoğullannın topladığı isyancılar arasında Yozgat-Alaca arasındaki Hasankeyt’te çarpışmalar. İsyancılar 300 kadar kayıp vererek perişan oldular.

1921 – Roman ve öykü yazarı Yusuf Atılgan doğdu.

1921 – Yunanlılar gemilerle İzmit’i boşaltıyorlar.

1946 – Müttefikler, On İki Ada’nın Yunanistan’a verilmesini kararlaştırdı.

1961 – Kazakistan’ın ve Türk dünyasının önemli edebiyatçılarından, düşünür, devlet adamı Muhtar Avezov vefat etti.

1964 – 20 Mayıs 1963’te Talat Aydemir liderliğindeki ihtilal teşebbüsünün 2. Adamı Emekli Süvari Binbaşı Fethi Gürcan, idam edildi.

1964 – Kıbrıs Cumhuriyeti Hükümeti, 15 yaşından büyük Türklerin Ada’ya girişini yasakladı.

1987 – Gaziantep Üniversitesi kuruldu.

1988 – Fransa’nın başkenti Paris’te bulunan Lyon Garı’nda tren kazası: 56 ölü, 60 yaralı.

1990 – 1000 TL’lik madeni paralar dolaşıma çıktı.

1996 – Kuzey Irak’ta süren Tokat Operasyonunda 45 PKK’lı öldürüldü.

1998 – Adana’nın Ceyhan ilçesi merkez üslü depremde 144 kişi öldü..

1999 – 1967 Yılı’nda Yunanistan’da askeri darbe yaparak bir döneme damgasın vuran ve 25 yıldır hapiste olan cunta lideri Yorgo Papadopulos öldü.

2007 – Birleşik Krallık Başbakanı Tony Blair, görevinden ayrıldı.

Günün Portresi

Muhtar Avezov

Bir düşünür, yazar ve çevirmen olarak edebiyat, sanat, eğitim, bilim konularında ortaya koyduğu görüş ve eserlerle çağdaş Kazak kültür ve edebiyatının önde gelen temsilcileri arasında yer alan Muhtar Avezov yalnız Kazakistan’ın değil tüm Türk dünyasının önemli isimlerinden birisidir.  28 Eylül 1897 tarihinde Doğu Kazakistan’daki Semey vilâyetine bağlı  Ayakkarağan’da orta halli bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Altı yaşında iken okuma yazmaya, Abay Kunanbayev’in şiirlerini ezberlemeye başladı. Mezun olduğu köy okulunun ardından 1908’de girdiği Semey’deki medreseden Rus okulunun hazırlık sınıfına geçiş yaptı. Ertesi yıl babasının vefatı üzerine köyüne döndü. 1910’da kaydedildiği Semey’deki devlet okulundan mezun oldu. 1919’da girdiği Semey Öğretmenler Okulu’nu bitirdi. Burada iken Alaş Jastarı (Alaş gençleri) Derneği’ni kurdu ve çeşitli kulüplerin açılışına öncülük etti. 5-13 Mayıs 1918’de Ombı’da düzenlenen Kazak Gençleri Genel Kurultayı’na Semey gençleri adına Avezov katıldı ve kurultayın Merkez İcra Komitesi’ne seçildi. 1919 yılı sonbaharına doğru Semey’e dönerek siyasî hayata atıldı. Daha önce nisan ayında Alaş Ordu hükümetleriyle Sovyetler arasında yapılan anlaşmaya göre Kazak halkına muhtariyet verildikten sonra Kazak aydınlarına sosyal alanlarda hizmet imkânı doğdu. Kendisine yayım sorumluluğu verilen Kazak Tili gazetesinde yazdığı “Kazak Aydınlarına Açık Mektup”ta ülkenin ihtiyaçlarını karşılayan, halkın yararını savunan bir eğitim sisteminin ve bunu gerçekleştirecek kadroların yetiştirilmesi gereğine değinerek Kazak aydınlarını Sovyet hükümetine hizmet etmeye çağırdı.

Yerel yönetimi ve mahkemeleri, küçük kredi şirketlerini oluşturan ve ziraat işlerini geliştirmeye öncülük eden Avezov bir taraftan da Semey’de öğretmen yetiştirmek üzere kısa süreli kurslar açtı. Ayrıca Semey Eyaleti İcra Komitesi’nde Kazak bölümünde ve il mahkemesinde yöneticilik, İnkılâp Komitesi Başkanlık Heyeti’nde üyelik ve icra komitesinde başkanlık yaptı.  1922’de Taşkent’teki Orta Asya Devlet Üniversitesi’ni kazandı, Şolpan ve Sana dergilerinin yayın kurulu üyeliğine getirildi. Ertesi yıl kaydolduğu Leningrad Devlet Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dil ve Edebiyat Bölümü’nden 1928’de mezun oldu. Okuma yazma seferberliği başlatma, sömürgecilerin zorla ellerinden aldıkları yerlerin Kazaklar’a iadesi ve buralara eski sahiplerinin yerleştirilmesi isteğinde bulundu. Kazaklar’ın sanayi ve devlet işlerine alınmasını, Kazak dilinin devlet dili olarak ilân edilmesini, resmî işlemlerin ana dilde yürütülmesini, millî eğitim ve basın alanlarına ilgi gösterilmesini talep etti. “Milliyetçi-Alaş Ordacı” olduğu iddiasıyla Avezov da 1923’te Bolşevik Partisi üyeliğinden çıkarıldı.

1928’de Taşkent Orta Asya Devlet Üniversitesi Şarkiyat Fakültesi’ne asistan olarak girdi ve yüksek lisansa başladı, ayrıca Kazak Eğitim Enstitüsü’nde ders verdi. Yüksek lisans öğrenimi sürerken Kırgız Manas destanını araştırdı ve topladığı destan parçalarını yazıya geçirdi. Ancak Sovyet yönetiminin tekrar aydınları cezalandırma politikasına yönelmesinin ardından diğer birçok tanınmış kişiyle birlikte16 Eylül 1930 tarihinde tutuklandı. İki yıl süren bir sorgulama döneminin ardından üç yıl hapse mahkûm edildi. 10 Haziran 1932’de Sosyalist Kazakistan  ve Kazakistan Pravda gazetelerinde bir açık mektup yayımlayarak Sosyalist yönetimin hoşlanmadığı Kazak edebiyatı tarihi hakkındaki araştırmalarından vazgeçtiğini açıkladı. Bunun üzerine serbest bırakıldı, Kazak Ziraat Üniversitesi’nde Kazak dili ve edebiyatı öğretmeni olarak kendisine geçici bir görev verildi. Ayrıca Kazak Dram Tiyatrosu Edebiyat Bölümü başkanlığını, Kazak Pedagoji Enstitüsü (bugünkü Abay Devlet Üniversitesi) öğretim görevliliğini üstlendi. 1943’te Dil, Edebiyat ve Tarih Bilimsel Araştırma Enstitüsü’nde çalışmaya başladı. Kazak Devlet Üniversitesi Kazak Edebiyatı Bölümü’nde öğretim üyeliğine getirildi ve hayatının sonuna kadar burada ders verdi.

1953 yılı Nisanında yine tutuklanma tehlikesi baş gösterdiğinde gizlice Moskova’ya gitti. K. Simonov, V. Kojevnikov, N. Tihonov gibi Rus yazarları araya girince tutuklanmaktan kurtuldu. Kazakistan’a dönmeyi tehlikeli gördüğünden Moskova Devlet Üniversitesi’nde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği Halkları Edebiyatı Tarihi adıyla özel bir kurs açarak ders vermeye başladı. Ertesi yıl Almatı’ya döndüğünde Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Şûrası’na milletvekili seçildi.

1955 yılından itibaren yurtdışında Kazak Edebiyatını tanıtmaya başladı.  Daha. 1959’da ikinci defa Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Şûrası’na milletvekili seçildi. Aynı yıl Abay Jolı (Abay yolu) adlı romanı vesilesiyle Lenin ödülüne lâyık görüldü. 27 Haziran 1961’de geçirdiği ameliyat sırasında öldü ve 1 Temmuz’da Almatı Merkez Mezarlığı’nda gömüldü.

Ölümünden sonra;

1961 yılında Sovyet Kazak Bilimler Akademisi Edebiyat ve Dil Enstitüsü, “M. Avazev Edebiyat ve Dil Ensitüsü” adını aldı. Yazarın Almaata’da 1951-1961 yılları arasında hayatını geçirdiği ev 28 Haziran 1963’te “Avazev Edebiyat Anı Evi Müzesi” adı ile müze olarak ziyarete girdi.[8]

1997 yılı UNESCO kararı ile “Avezov Yılı” ilan edildi. Kazakistan’da Avezov’un tüm akademik eserleri 50 cilt halinde basıldı. Almatı’da Opera ve Bale Tiyatrosu, üniversite, akademi gibi yerler onun resim ve heykelleri ile donatılmıştır.

Avezov’un diğer belli başlı eserleri de şunlardır: Hikâye: Korǧansızdıñ Künü (Kimsesizin talihi, 1922); Okıgan Azamat (Aydın yurttaş, 1923); Kır Suretteri (Bozkır tabloları, 1922-1923); Kır Engimeleri (Bozkır sohbetleri, 1923); Üylenüv (Evlenme, 1923); Sönip-Januv (Sönüp yanma, 1923); Kim Kineli (Kim suçlu, 1923); Eskilik Kölenkesinde (Eskiliğin gölgesinde, 1925); Jetim (Yetim, 1925); Barımta (Ganimet, 1925); Kineşil Boyjetken (Suçlu kız, 1925); Bürkit Anşılıgının Suretteri (Kartallı avcılık tabloları, 1925); Karalı Suluv (Yaslı güzel, 1925); Juvandık (İktidar, 1925); Kökserek (Genç kurt, 1929); Üş Kün (Üç gün, 1934); Bilekke Bilek (Bilek bileğe, 1934); Kasennin Kubılıstarı (Kasen’in değişimleri, 1934). Tiyatro-Piyes: Beybişe-Tokal (Hanımağa-kuma, 1923); Oktyabr Üşin (Ekim için, 1933); Tüngi Sarın (Gece rüzgârı, 1934); Ayman‐Şolpan (1934); Tas Tülekter (Dört yaşındaki kartal, 1935); Kara Kıpşak Koblandı (1943); Asıl Nesilder (1969); Asavga Tusav (Kısrağa bukağı, 1957); Abay (1957).

Fazlı Köksal

Sakarya Yenihaber