Tarihte bugün: 24 Haziran – Tarihimizden Acı Bir Mağlubiyet

Fazlı Köksal’ın hazırladığı Tarihte Bugün köşesinde 24 Haziran’da yaşanan dikkat çeken olayları aktarırken; Osmanlı ordusunun Mısır ordusuna karşı aldığı yenilgiyi yazdı.

1534 – İran’a bağlı Bâyezid, Pasin, Oltu, Vastan, Siyavan/Sivan ve Aktamar ada komutanlarının kendi istekleri ile Osmanlı Devletine katılmaları.

1645 – İstanbul’dan 348 harp ve nakliye gemisiyle hareket eden Osmanlı Ordusu, Girit adasına çıktı.

1771 – Kırım’ın elden çıkması.

1839 – Nizip bozgunu… Mısır Ordusu Türk Ordusu’nu Nizip’te ağır bir mağlubiyete uğrattı..

1884 – İstanbul’da devlet eliyle kurulan ilk kütüphane olan Beyazıt Kütüphanesi Beyazıt Camii yanında açıldı.

1901 – Pablo Picasso’nun eserleri ilk defa sergilendi.

1910 – Japonya, Kore’yi istila etti.

1917 – Halep’te, Enver Paşa’nın Başkanlığında Türk ve Alman komutanlarının katılımıyla (Mustafa Kemal Paşa dahil) yapılan toplantıda, General Falkenhein’ın Komutanlığı’nda “Yıldırım Ordular Grubu” kurulması kararlaştırıldı.

1920 – Kırkağaç, Soma ve Sultanhisar da Yunanlılar tarafından ele geçirildi. Türk kuvvetleri 300 kayıp vererek çekildi. Yunanlılar, halkın her şeyi terkederek bir anda boşaltmak zorunda kaldığı Aleşehir’i de 2. defa işgal ettiler.

1920 – Ermeniler, Oltu ve çevresinde saldırılarda bulundular. Saldırılar püskürtüldü.

1921- Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa’nın imzasıyla Trakya’da yapılacak teşkilat ve çalışma ile ilgili gizli bir talimat hazırlandı. Buna göre, Bulgarlarla dostluk kurulacak, Batı Trakya’da Yunanlılara karşı isyan çıkarılacak, böylece Yunan ordusunun Anadolu dışında tutulması sağlanacak.

1921 – Söğüt Yunanlılar tarafından 3 . defa işgal edildi.

1935 – Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü Kanunu kabul edildi.

1936 – Türkiye millî basketbol takımı ilk maçını Yunanistan ile yaptı, 49-12 galip geldi.

1938 – Toprak Mahsulleri Ofisi Kuruluş Kanunu kabul edildi.

1938 – Azerbaycan’ın 2. Cumhurbaşkanı Ebulfez Elçibey doğdu.

1957- Osman Bölükbaşı’nın yargılanması için dokunulmazlığı kaldırıldı. Meclise hakaret etmek suçuyla 2 Temmuz tarihinde tutuklandı. Bölükbaşı 23 Temmuzda serbest bırakıldı.

1961 – Ankara Radyosu, 93 kişilik ilk işçi grubunun çalışmak için Almanya ‘ya gittiğini haber verdi.

1967 – İstanbul’da üniversite öğrencileri, Amerika Birleşik Devletleri 6. Filosunun ziyaretini protesto etti.

1989 – Bulgaristan’ın Türk azınlığa uyguladığı baskılar ve zorunlu göç uygulaması, Taksim Meydanı’nda düzenlenen “Bulgaristan’ı Telin Mitingi”nde protesto edildi.

1992 – Türkiye Kamu Çalışanları Sendikaları Konfederasyonu (Türkiye Kamu-Sen) kuruldu.

2001 – Polonya’daki Özel Olimpiyatlar Avrupa Futbol Şampiyonası’nda, Zihinsel Engelliler Millî Takımı şampiyon oldu.

Günün Olayı

Tarihimizden Acı Bir Mağlubiyet

NİZİP HEZİMETİ

Tarihimiz yalnızca zaferler, başarılarla dolu değildir. Maalesef mağlubiyetler, hatta hezimetler de vardır tarihimizde… Tarihten ders alabilmek için zaferlerimiz kadar, belki ondan daha fazla mağlubiyetlerimizi bilmemiz gerekir diye düşünürüm… Bugün tarihimizdeki en ağır hezimetlerden birisinin Nizip Savaşının yıl dönümü… Neden en ağır; çünkü Osmanlı İmparatorluğunun ordusunu mağlup eden, kendisine bir valiliğin ordusu idi… Bir başka anlatımla, Kavalalı İbrahim Paşa yönetimindeki Mısır ordusu Müşir (Mareşal) Hafız Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunu Nizip’te ağır bir mağlubiyete uğrattı..

I. Mahmut doğu bölgelerinde başlayan isyanların bastırılması amacıyla bir Şark ordusu kurmuştu. Dönemin önemli komutanlarından Müşir  Hafız Mehmet Paşa bu orduya baş komutan alarak atandı. Osmanlı ordusundaki yenileşmenin bir örneği olarak yabancı komutanların danışmanlığı da ilk olarak bu orduda denendi. Alman ordusunun eski Genel Kurmay başkanlarından Mareşal Helmut Von Moltke ve 3 Prusyalı subay bu orduda savaş danışmanı olarak görevlendirildi.

Osmanlının Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa, ayrı bir devlet kurmak arzusuyla 1831 yılında Suriye’nin kilidi olan Akkâ kalesini aldı. II. Mahmut, Akkâ’nın kurtarılması için Ağa Hüseyin Paşa kumandasında bir ordu gönderdi. Fakat Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa komutasındaki Mısır Ordusu bu orduyu yenerek sırasıyla Şam, Halep ve Adana’yı aldı. Üzerine gönderilen sadrazam Reşid Mehmet Pasa emrindeki ikinci Osmanlı ordusunu da Konya’da yendi. 1833 yılında sadrazamı esir alarak Kütahya’ya kadar ilerledi. Rus çarının yardımı ile Osmanlı birlikleri Mehmet Ali Paşayı Kütahya’da tutmayı başardı ve Kütahya anlaşması imzalandı. Bu anlaşma ile Mısır Valiliğine ilaveten Adana ve Suriye Valilikleri Mehmet Ali Paşa’ya verildi. Mehmet Ali Paşa bir vali gibi değil bir devlet başkanı gibi davranmaya başlayınca Padişah II. Mahmut’un  emri ile Çerkez Hafız Mehmet Paşa komutasındaki Şark ordusu Mehmet Ali Paşa güçlerine doğru harekete geçti iki ordu Nizip’te karşılaştı…

Osmanlı Ordusu kat ettiği yol nedeniyle oldukça yorgun ve bitkin durumdaydı. Fırat nehrinin en kabarık zamanında sallarla toplar karşı sahile geçirilmesi sırasında pek çok ağır top Fırat’a gömülmüştü… Osmanlı Ordusunda 80 civarında top, 8000 civarında süvari askeri ve 32 bin piyade bulunuyordu. Buna karşılık Mısır ordusunda 10 bin civarında süvari birliği ve 30 bin piyade ve 105 ağır top bulunmaktaydı. Özetle kuvvetler arasında ciddi bir fark yoktu. Mareşal Moltke Osmanlı ordusu Mısırlıları yenecek bir durumda iken hemen muharebeye girişilmesi için Başkomutan Hafız Paşa’ya tavsiyelerde bulunmuş, ancak ordu içinde bulunan ulema o gün Cuma olduğundan harp yapılmasının Şer’an caiz olmadığını ileri sürmüşlerdir. Bir gün sonra Prusya’lı subaylar bir gece baskını yapılmasını önermişlerdir. Ulema bu defa da haydut gibi ansızın gece baskını yapılmasının padişah askerlerinin şanına yakışmayacağını bildirmişlerdir.

Arap kaynaklarına “Barak Savaşı”, Osmanlı kaynaklarına “Nizip Savaşı” olarak geçen bu meydan savaşı 29 Haziran 1839 ’da Nizip’te gerçekleşti. Osmanlı ordusunda danışmalık yapan General Moltke’nin yenilgiyi hissetmesi ve orduyu Birecik’e geri çekme önerisi Ordu komutanı Hafız Mehmet Paşa tarafından, “geri çekilmek şerefsizliktir” denilerek reddedilir. Ve Osmanlı ordusu dört saat gibi kısa bir sürede yenilgiye uğrar. Binlerce asker şehit düşer.

Nizip savaşında Osmanlı ordusunun yenilgisini savaş gücüne değil başarısız yönetim sergileyen paşaların takındığı tavırlara bağlayan Moltke ve Prusyalı kurmay subaylar savaştan sonra Malatya, Sivas, Tokat, Zile, Amasya’yı takip ederek zorlu bir yolculuktan sonra Samsun’a gelmiş, buradan vapurla İstanbul’a dönmüşlerdir. Önce sadrazam tarafından, daha sonra II. Mahmut’un yerine tahta geçen genç Padişah Sultan Abdülmecit tarafından kabul edilmiştir. Savaş ile ilgili düşünce ve tespitlerini padişaha bildiren Moltke’nin birçok paşanın kellesinin girmesine de sebep olduğu düşünülmektedir. Zira savaş sırasında bazı paşaların kaçma gibi ihanetler sergilediği Moltke tarafından rapor edilmişti. Savaşın yenilgi ile sonuçlanması ve ortaya koyduğu siyasi durum Osmanlının geleceği açısından önemli gelişmelere neden olmuştur. Mehmet Ali Paşanın Mısır bölgesi özerk yönetimi bu savaştan sonra başlamıştır. Nizip savaşından sonra kendi içinde bağımsız ve dışarıda Osmanlıya bağlı olan bu özerk yönetim daha sonra dış güçlerin de katkısıyla Mısır’ın elden çıkmasına ve Ortadoğu’daki dengelerin bozulmasına neden olmuştur.

Fazlı Köksal 

Sakarya Yenihaber