Geyve Tarihi Üzerine ( 1844’de GEYVE )
Geyve Tarihi Üzerine ( 1844’de GEYVE )
Geyve METEM Kız Meslek Lisesi Bölümü Müdürü Yardımcısı Yavuz Şengül’ün tez ödevinden akıcı bir uslüpla hazırlanan yazı dizisini tefrikalar halinde yayımlamak suretiyle sizlerle paylaşıyoruz.
Osmanlı devletinde XV. ve XVI. yüzyıllarda vergi mükellefi olan erkeklerin belli aralıklarla nüfus sayımları yapılıyordu. 19. yüzyıla kadar nüfus sayımları, topraktan alınan vergilerin yeniden tespit edilmesi amacıyla, toprakların kayıt edilmesi şeklinde yapılmıştır. Bu tür kayıtların yer aldığı defterler genellikle Tapu Tahrir Defterleri ve Avarız Defterleri’dir. Bu kaynaklardan anlaşılan odur ki, tespitler yapılırken nüfus doğrudan sayılmamakta; vergi mükellefi olan hane sayısı göz önünde bulundurulmaktaydı. Bu sebeple nüfus defterlerinden sayımı yapılan mekânın nüfusu ancak tahmini olarak hesaplanabilir. Bu hususta yapılan çalışmalar genellikle, merhum Ömer Lütfi BARKAN’ın tahmini hane sayısı olarak verdiği 5 rakamına dayanmaktadır. (Ömer Lütfi Barkan’ın yaptığı hesaplamaya göre, her hanede beş kişi olmak üzere “hane sayısı x 5= nüfus”) .
19. Yüzyılda yapılan nüfus sayımları toprak veya mülk yazımı sebebiyle değil, doğrudan doğruya nüfusun ve bu nüfustan alınacak vergi miktarının tespit edilmesi için yapılmıştır. Haneler sayılırken vergi mükellefi yetişkinler ve gelecekte devletin asker gücünü ve vergi mükelleflerini teşkil edecek olan erkek çocuklar kaydedilmiştir. Vergi ve askerlik yükümlülüğü olmadığından kadınlar sayım dışında bırakılmıştır.
Osmanlı Devleti’nde modern olarak nitelendirilebilecek nüfus sayımları ilk defa 1831 yılında II. Mahmut döneminde yapılmıştır. Sayım sırasında Müslüman, Ermeni, Rum ve Yahudiler ile Osmanlı veya Rus tabiiyetine geçmiş olup “yabancı” olarak nitelendirilen Müslim ve gayrimüslimler de kaydedilmiştir.
Devlet, bir taraftan reâyânın (halkın) vergi ve cizye evraklarını yeniden düzenlemek için nüfus sayımlarını, diğer taraftan maliyesini zenginleştirmek ve hızla artan masrafları karşılamak amacıyla, ilk defa 1840(1256) yılında uygulamaya sokulan ve hane sahiplerinin gelirlerinin tespiti maksadıyla yapılan temettü sayımlarını yürürlüğe koymuş oldu.
Temettü, meta’-tefe’ül babında mal, eşya, kazanç, kâr etme, fayda görme manasına gelir. Fertlerin iktisadî imkânlarını tespit etmek suretiyle kişinin ekonomik gücüne, senelik kazancına göre vereceği verginin belirlenmesi amacına yönelik olarak Osmanlı Devleti’nin önemli bir kesiminde emlâk, arazi, hayvanat ve temettüat sayımları sonucu oluşan ve kısaca adına Temettüat Defterleri denen defter koleksiyonları Osmanlı tarihçileri için önemli istatistikî verileri kapsar. Yani kişiye kazanç sağlayacak her türlü mal varlığı, tarla, bahçe, ev, dükkân, hayvanlar ve bundan başka gelir getiren bir mesleği varsa bunların hepsi tespit edilerek her mükellefin kişisel servetine ve senelik kazancına göre bir vergi konmaya çalışılıyor.
Bu herkesin kazancına göre vergi alınması usulü Tanzimat Fermanı’ndaki eşitlik ilkesine dayanarak uygulamaya konulmuş, Tanzimat’ın cari olduğu yerlerde 1840-1845’te iki sayım yapılmış Temettüat Defterleri bu sayımlar sonucu oluşmuştur. İşte bu sayımlar Osmanlı taşrasının anlaşılmasına yönelik önemli istatistikî bilgiler sunar. Nüfus defterleri kadar, nüfusun tesbiti açısından mühim değillerse de Temettüat Defterleri hüviyetleri itibariyle çok daha teferruatlı bilgi ihtiva etmektedir.
Temettüat Defterleri en küçük sosyal birim olan hane düzeyinde bilgi verir. Bunun yanında hane düzeyindeki bilgilerden bölge düzeyinde bilgilere ulaşılabilir. Yani bu tek hânelerden mahallelerin, mahallelerden şehirlerin, şehirlerden bir bölgenin sosyo-ekonomik profilini çıkarabiliriz.
Temettüat Defterleri vergi mükellefinin adını, şöhretini, şemailini, mükellefin vergiye esas olan gelir kaynaklarını, kaynağın yıllık gelirini, gelire göre alınacak vergiyi ayrıca bunlardan fazla olarak varsa ziraat dışı gelir kaynaklarını ve bu kaynaklardan alınacak vergiyi kaydetmektedir.
Maliye Varidat Kalemi defterlerinden olan Temettü Defterleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde ML. VRD. TMT kaydıyla bulunmaktadır. 1988’de kataloglanarak araştırmaya sunulan Temettüat Defterleri serisi 9 katalogda toplanmıştır. 17.747 defteri ihtiva eder. Defterlerde ve o devirdeki idarî taksimat esas alınmıştır. Eyaletler kendi içinde alfabetik olarak kazalara ayrılmıştır. Sonra sıra numarası verilmiştir. Defterlerin çoğu 1261 sayımından kalmıştır.
Bu çalışmamızda Bolu Eyaleti Kocaeli Sancağına bağlı Geyve kazasına tabi mahalle ve köylere ait defterler incelenmek suretiyle, Geyve’nin 1844 yılına ait sosyo-ekonomik yapısına dair bilgilere ulaşmaya çalışarak siz değerli Geyvelilerin istifadesine sunmaya çalışacağız.
Gayret bizden tevfik Allah’tan.
Bolu Eyaleti Kocaeli Sancağına bağlı Geyve kazasına tabi mahalle ve köylere ait nüfus bilgileri aşağıda belirtildiği gibidir. ( Taraklı ve Pamukova hariç tutulmuştur.)
1844 (1261) YILI TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE GEYVE
S.NO: KÖYLER HANE SAYISI*NÜFUSU X 5
1-AKDOĞAN 69 345
2-AKSEKİ 4 20
3-ALIPLAR 11 55
4-ARIĞAT (ARGAT-ÇAMLIK)88 440
5-BAĞCIĞAZ(BAĞCAZ) 25 125
6-BAYAT 34 170
7-BOZVİRAN ( BOZÖREN) 36 180
8-CAMİİKEBİR MH. 81 405
9-ÇARDAK 19 95
10-CECELER 17 85
11-ÇENGEL 4 20
12-ÇUKURVİRAN (ÇUKURÖREN-ÇÜKREN)6 30
13-EPÇELER 20 100
14-GÜNEY 55 275
15-HACILAR 14 70
16-HIRKA 49 245
17-KAFİRSINDIĞI (HALİDİYE) 35 175
18-KOZAN 53 265
19KORU DERESİ(KORU) 38 190
20-SARAÇLIÜSTÜ (MÜSLÜMAN)68 340
21-SARAÇLIÜSTÜ (RUM KÖYÜ)88 440
22-SAFİ 37 185
23-SEKİHARMAN 34 170
24-TAŞOLUK 16 80
25-TEMÜRLER (DEMİRLER) 23 115
26-UMURBEY 121 605
27-UZUN KAVAK(KAVAK) 28 140
28-YAYLAK 16 80
TOPLAM:1089 Hane 5445 Nüfus
* Ömer Lütfi BARKAN’a göre nüfus hesaplaması: hane sayısı x 5= toplam nüfus
KOZAN KÖYÜ İSİMLER
S.NOADIMESLEĞİ
1-Mehmed oğlu Hacı Mustafa Efendi İmam
2-Müezzin Mehmed oğlu Hüseyin Ağa Muhtar
3-Abdullah oğlu Berber Kara Mustafa Berber
4-Hacı Hüseyin oğlu Hüseyin Ashab Ziraatten
5-Gemici Osman oğlu Mehmed Ashab Ziraatten
6-Deli Hüseyin oğlu İsmail Çapacı
7-İbrahim oğlu Eşref oğlu Ali Ashab Ziraatten
8-Mehmed oğlu İlyas Ali Ashab Ziraatten
9-Esirli? Mehmed oğlu Mustafa Ashab Ziraatten
10-Ahmet oğlu Değirmenci Eşrefin oğlu Ali Ashab Ziraatten
11-Hüseyin oğlu Çoban Mehmed Ashab Ziraatten
12-Akça Hüseyin oğlu Mustafa Ashab Ziraatten
13-Abdullah oğlu Deli Ahmed oğlu Hüseyin Çapacı
14-Hüseyin oğlu Topçu Mustafa Ashab Ziraatten
15-Karaman Osman oğlu Osman Ashab Ziraatten
16-Ali oğlu Solak Ali Ashab Ziraatten
17-Müezzin Osman oğlu Mehmed Ashab Ziraatten
18-Ahmed oğlu Bağcı Süleyman Çapacı
19-Hafız Ahmed oğlu İbrahim Ashab Ziraatten
20-Hacı Mehmed oğlu Ali Ashab Ziraatten
21-Hisarlıklı Ali oğlu Mustafa Çapacı
22-Kahveci Osman oğlu Mustafa Ashab Ziraatten
23-Kemahlı İbrahim oğlu Mehmed Ashab Ziraatten
24-Hüseyin oğlu Salih oğlu Osman Çapacı
25-Köse Hüseyin oğlu Ahmed Ashab Ziraatten
26-Kara Osman oğlu Osman Ashab Ziraatten
27-Mehmed oğlu Uzun Mustafa Ashab Ziraatten
28-Ömer oğlu Berber Hüseyin Ashab Ziraatten
29-Gül Ahmed oğlu Çakır Ali Ashab Ziraatten
30-Kara Osman Oğlu Hüseyin Ashab Ziraatten
31-Türbevi? Mustafa Oğlu Sarı MehmedAshab Ziraatten
32-Feyzullah oğlu Molla Tahir Ashab Ziraatten
33-Köse Ahmed oğlu Ali Ashab Ziraatten
34-İbrahim oğu Şallı? MustafaAshab Ziraatten
35-Alagöz İsmail oğlu İsmail Ashab Ziraatten
36-Akça Osman oğlu Ali Ashab Ziraatten
37-Hüseyin Çavuş oğlu Ahmed Çapacı
38-Çakır Osman oğlu Osman Ashab Ziraatten
39-Osman oğlu Eşref oğlu Mehmed Ashab Ziraatten
40-Ahmed oğlu Bodur Ali Ashab Ziraatten
41-Kara Mehmed oğlu Hüseyin-Ashab Ziraatten
42-Kara Mehmed oğlu Hasan-Ashab Ziraatten
43-Enişte Mehmed oğlu-Mehmed-Ashab Ziraatten
44-Türid Ali oğlu Kara Hüseyin-Ashab Ziraatten
45-Ahmed oğlu Değirmenci Ali-Değirmenci
46-Memiş oğlu Değirmenci Abdullah-Değirmenci
47-Hüseyin oğlu Çavuş Emin Ashab Ziraatten
48-Esir Mehmed oğlu Kara Mehmed-Ashab Ziraatten
49-Ali oğlu Ankaravi (Ankaralı) Hüseyin-Çapacı
50-Hatip Hüseyin oğlu Hoca Hüseyin-Ashab Ziraatten
51-Merhum Numanın Yetimi Ali 4 yaşında
52-Merhum Molla Ahmed yetimi Ali-5 yaşında
53-Merhum Çakır Alinin yetimi Ahmed-3 yaşında
Vergisi: 13.662
Temettuatı: 72.740
Ashab Ziraatten: 38
Çapaçı: 7
Değirmenci: 2
İmam : 1
Muhtar: 1
Berber: 1
Çocuk:3
HIRKA KÖYÜ İSİMLER
S.NOADIMESLEĞİ
1-Halil oğlu Hacı Hüseyin Ashab Ziraatten
2-Ahmed oğlu Hacı Ali Ashab Ziraatten
3-Ali oğlu Hacı Süleyman Ashab Ziraatten
4-Kömürcü Abdullah oğlu Abdullah Ashab Ziraatten
5- İbrahim oğlu Süleyman Ashab Ziraatten
6-Kethüda Ali oğlu Ahmed Ashab Ziraatten
7-Boluda Ali Paşa oğlu Mustafa Ashab Ziraatten
8-Aksulu Ebu Bekir oğlu Hüseyin Ashab Ziraatten
9-Mustafa oğlu Hırkalı Mehmed Ashab Ziraatten
10-Süleyman Paşanın oğlu İsmail Ashab Ziraatten
11-Halil oğlu Saka Mehmed Ashab Ziraatten
12-Mahmud oğlu Çavuş Mehmed Ashab Ziraatten
13-Mehmed oğlu Uzun Hasan Ashab Ziraatten
14-AşıkAhmed oğlu Mehmed oğlu AliAshab Ziraatten
15-Emin oğlu Atalı Mustafa Ashab Ziraatten
16-Koca Mehmed oğlu Hüseyin Ashab Ziraatten
17-Ali oğlu Usta Emin Ashab Ziraatten
18-Molla İbrahim oğlu İbrahim Ashab Ziraatten
19-Mehmed oğlu Kasap Mehmed Ashab Ziraatten
20-Koca Bıyık Hasan oğlu Hüseyin Ashab Ziraatten
21- Ali oğlu Mehmed Ashab Ziraatten
22-Türid Mehmed oğlu Mehmed Ashab Ziraatten
23-Mahmud oğlu Mustafa oğlu Mustafa Çapacı
24- Usta Ahmed oğlu Ali oğlu Mustafa Muhtar
25-Emin oğlu Kasap Mustafa Ashab Ziraatten
26-Hasan oğlu Çil Hasan Ashab Ziraatten
27-Kara Ali oğlu Battal Mehmed Ashab Ziraatten
28-Deli Süleyman oğlu Hüseyin 2 yaşında
29-Ali oğlu Deli başının Ali Ashab Ziraatten
30-Ebu Bekir oğlu Sarı Kasap Mehmed Ashab Ziraatten
31- Osman oğlu Ebubekir Ashab Ziraatten
32-Cam Ali oğlu Hacı Mehmed Çapacı
33-Kürt Hasan oğlu İbrahim Çapacı
34-Halil oğlu Molla Osman İmam
35-Mahmud oğlu Mustafa oğlu Hasan Ashab Ziraatten
36-Kara Mehmed oğlu Osman10 yaşında
37-Usta Hasan oğlu Hüseyin Ashab Ziraatten
38-Aşık Ahmed oğlu Hasan Zevcesi Ali kızı Hatice Kadın
39-Mehmed oğlu Koca Ali Çapacı
40-Düzceli oğlu Kara Halil Ashab Ziraatten
41-Katırcı Ali oğlu Laz Mustafa Çapacı
42-Mustafa oğlu Karaca Mehmed İhtiyar
43-Halil Paşa oğlu Mustafa oğlu Hasan Çapacı
44-Kara Ahmed oğlu Ali Hizmetkâr
45-Horoz Ömer oğlu Mustafa Çapacı
46-İsmail oğlu Kahveci Yusuf Hizmetkâr
47-Hacı Osman Hatunu Ali kızı Hacı Hanım Kadın
48-Hacı Emin Zevcesi Hasan kızı Ayşe Kadın
49-Hacı Mehmed oğlu Mecnun Halil Mecnun
Ashab Ziraatten: 31
Çapacı :7
Muhtar: 1
İmam: 1
Hizmetkar: 2
Çocuk: 2
Kadın:3
İhtiyar: 1
Mecnun: 1
Vergisi:10.350
Temettuatı: 66.800
Osmanlı Devletinde kişilerin iktisadî imkânlarını tespit etmek suretiyle kişinin ekonomik gücüne, senelik kazancına göre verginin belirlenmesi amacına yönelik olarak emlâk, arazi, hayvanat ve temettüat sayımları sonucu oluşan defterler tutulmuştur. Temettuat Defterleri denen bu defter koleksiyonları Osmanlı taşrasına ilişkin inceleme çalışmaları için önemli istatistikî verileri kapsar. Yani kişiye kazanç sağlayacak her türlü mal varlığı, tarla, bahçe, ev, dükkân, hayvanlar ve bundan başka gelir getiren bir mesleği varsa bunların hepsi tespit edilerek her mükellefin kişisel servetine ve senelik kazancına göre bir vergi konmaya çalışılmıştır.
Temettuat sayımları için görevlendirilen Muhassıllara uymaları gereken noktaları bildiren Talimat-ı Seniyye ve bir de tezkire veriliyordu. Buna göre önce köy ahalisinin emlak ve akarı ile verecekleri verginin yaklaşık miktarı belirlendikten sonra asıl kazada bulunan halkın emlak ve akarı hatır ve gönüle bakılmayacak ve bir fert bile istisna tutulmayacak, hakkaniyetle tahrir olunmalı deniyordu. Yine aynı tezkirede kazanın ileri gelenleri; müftü, hatip, imam vb. eskiden beri vergi vermedikleri için şimdi karşı gelebilirlerdi. Fakat muhassıllar kazada emlaki olan kim olursa olsun vergi vermesini sağlamaya çalışacaklar, ellerinde eğer berat veya emr-i âli varsa alacaklardı. Bu kişilerin istisna tutulması ile halkın tepki vermesinden çekinilerek bu kişilerin gerekirse mahkemeye sevk edilmeleri ve cezalandırılmalarına karar verildi.
Bu herkesin kazancına göre vergi alınması usulü Tanzimat Fermanındaki eşitlik ilkesine dayanarak uygulamaya konulmuş, Tanzimat’ın cari olduğu yerlerde 1840-1845’te iki sayım yapılmış Temettüat Defterleri bu sayımlar sonucu oluşmuştur. İşte bu sayımlar Osmanlı taşrasının anlaşılmasına yönelik önemli istatistikî bilgiler sunar.
Bu yazımızda Bolu Eyaleti Kocaeli Sancağı Geyve Kazasına tabi Camiikebir Mahallesi’ne ait Başbakanlık Osmanlı Arşivi Maliye Nezareti Varidat Kalemi defterlerinden 3686 numaralı Hicri 1261 (1845) tarihli defterde kayıt altına alınmış hane sahiplerinin bilgilerini siz Geyvelilerin istifadesine sunacağız.
CAMİİKEBİR MAHALLESİ HANE SAHİPLERİ İSİMLERİ
Hane NoADIMESLEĞİGELİRİ(krş)
1Süleyman oğlu Mehmet Reşit Efendiİmam1725
2Semerci Ahmet oğlu AbdullahZiraat Ashabından1500
3Kethüda oğlu Hafız MehmetZiraat Ashabından2250
4Çavuş Mustafa oğlu Hüseyin8 yaşında çocuk200
5Bostan Osman oğlu EthemTalebe-i Ulumdan3500
6Benekli Ahmet oğlu AhmetZiraat Ashabından1500
7Numan oğlu Hacı MehmetSemerci1600
8Kara veli oğlu Hacı MehmetCabacı 1300
9İmam Hasan oğlu HasanRençber 1500
10Ali oğlu Semerci MehmetSemerci1500
11Hacı Emin oğlu Hacı MehmetDuhancı2500
12Hacı Mehmet oğlu HüseyinDuhancı2000
13İmam Hüseyin oğlu MehmetCabacı750
14Derzi Ahmet oğlu Hafız AbdullahCabacı1650
15Derzi Yusuf oğlu Ali UstaDerzi Esnafından 1200
16Kasap Osman oğlu İbrahimRençber1200
17Ayvaz Feyzullah oğlu HasanZiraat Ashabından2750
18Fersiz Ali oğlu MehmetCabacı1200
19Kuru Bekir oğlu MehmetCabacı1200
20?Çotur Halil oğlu Hasan oğlu Sürücü1200
21Kuru İbrahim oğlu HüseyinCabacı1700
22Güllü Ahmet oğlu Sait ÖmerCabacı1700
23Küçük Osman oğlu Ali’nin Mustafa7 yaşında çocuk2000
24Mütevelli Ahmet oğlu EthemRençber1700
25Hafız Ali oğlu Mustafanın AliCabacı750
26Ayvaz Feyzullah oğlu HüseyinBelirtilmemiş3250
27Bakkal Mehmet oğlu ArifBakkal1600
28Semerci Ahmet oğlu AhmetZiraat Ashabından1500
29Benli Hasan oğlu Hacı OsmanCabacı600
30Osman oğlu Birinci AhmetCabacı1250
31Sarı İbrahim oğlu Mehmedin HüseyinCabacı1500
32İnekçi Ali oğlu Halis?Cabacı1700
33Benli Hasan oğlu MustafaCabacı1500
34Kara Halil oğlu İbrahimDuhancı1500
35Benli Osman oğlu MehmetTahsildar800
36Ali oğlu Mumucu AhmetKahveci1350
37Erzurumlu Hüseyin oğlu Hacı MustafaCabacı1700
38Yusuf oğlu Mirahor MehmedZabtiye1500
39Mustafa oğlu Duhancı Mehmet AğaKahveci800
40Ömer oğlu İğneli AliBakkal1600
41Kara Müezzin oğlu Mustafanın Ahmet10 yaşında çocuk500
42Kara Müezzin oğlu Alinin Ethem8 yaşında çocuk500
43İbrahim oğlu Küçük MehmetZabtiye800
44Rumilili Hüseyin oğlu Molla AliKahvede Çırak1000
45Sadık oğlu Kadaifci MustafaKadaifci1300
46Tuzcu Mehmet oğlu HüseyinCabacı1200
47Sadık oğlu Derzi AhmetDerzi 1000
48Abdi Bey oğlu HüseyinCabacı1500
49Mustafa Bey oğlu MehmetCabacı1500
50Mustafa Bey oğlu BekirRençber1000
51Ayvaz Mehmet oğlu HüseyinTuğlacı750
52Kaldırdak? Hüseyin oğlu AliKahvede Çırak1000
53Molla Süleymen oğlu Mustafa6 yaşında çocuk300
54Sunturlu?? Zevcesi Abdullah Kızı Ayşe——–750
55İnce Ahmet oğlu MehmetDebbağ 1700
56Bolulu Mehmet oğlu Hacı MustafaCabacı1350
57Şahbal Mustafa oğlu AbdullahCabacı750
58Ali Osman oğlu AbbasCabacı750
59Ilıcalı Abdullah oğlu MehmetCabacı1700
60Güllü Ahmet oğlu AliZabtiye1250
61Rumilili Abdullah oğlu Dülger AhmetDülger 500
62Dalkavuk Mehmet oğlu Latif6 yaşında çocuk2000
63Çalık Mehmet oğlu Osman6 yaşında çocuk3000
64Kale Beyi Süleyman kızı Şerife——–700
65Hacı Süleyman oğlu HasanKahvede Çırak1000
66Kulaksız Ahmet oğlu MehmetArabacı1000
67?? Mehmet oğlu SüleymanBerber Çırağı500
68Usta hasan oğlu Alinin HasanRençber750
69Kel Berber Mustafa oğlu Ali Berber1200
70Keçeci Ali Kerimesi Şerife——–750
71Kara İbrahim oğlu AhmetZiraat Ashabından1800
72Ali oğlu Kâtip AliDeğirmenci1700
73Sarı Halil oğlu AliCabacı1250
74Bağcığazlı Hasan oğlu MehmetZiraat Ashabından750
75Mehmet oğlu Kethüda EminZabtiye650
76Kürtzade Ali oğlu HasanZiraat Ashabından1500
77Ahmet oğlu Hacı MustafaCabacı1000
78Osman oğlu Çineli AliBargirci1200
79Hacı Osman Zevcesi Sadık kızı Fatma——-1200
80Osman oğlu Çil MustafaCabacı500
81Ebu Bekir oğlu MustafaRençber1500
1844-45 yılı Temettuat kayıtlarına göre Camikebir Mahallesi 81 haneden oluşmaktadır. Vergisi 24461 kuruş temettuatı 105.775 kuruştur. Yukarıdaki tabloda belirtilen yıllık gelir miktarıkişilerin öşür gelirleri, temettuatı, hayvan gelirleri varsa ticaretinden gelirleri belirtilerek toplam olarak defterlere ayrıntılı bir şekilde kaydedilmiştir.
Hane sahiplerinin isimlerine baktığımızda Geyve dışından gelen kişilerin olduğunu görmekteyiz. Erzurumlu Hüseyin, Rumilili Abdullah, Bolulu Mehmet, Rumilili Hüseyin gibi. (Rumeli Anadolu’nun Türk yurdu olmazdan evvel Anadolu’ya verilen isim olarak biliniyor. Rumeli veya Rum diyarı Osmanlı döneminde Orhan Bey döneminde bugünkü Trakya topraklarının ardından Balkan topraklarının fethi ile Osmanlı’nın Avrupa’daki topraklarına verilen isim olmuştur. Bugün dar anlamda Rumeli adı, İstanbul Boğazı’nın Avrupa yakasına verilmektedir.)
Hane sahiplerinin isimlerinde kullanılan sıfatlar da dikkatimizi çekmektedir. Dalkavuk Mehmet, Kulaksız Ahmet, Güllü Ahmet, Kaldırdak? Hüseyin, Benli Osman, Fersiz Ali, Benekli Ahmet gibi. Kullanılan bu sıfatlar kişilerin fiziksel özelliklerine göre defter kâtipleri tarafından yazılmıştır. Bu sıfatların veya unvanların bir kısmı ise o yörede kişilerin tanınması için kullanılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra soyadı kanunu ile bu unvanların kişilere soy ismi olarak verildiğini biliyoruz.
Yine Temettuat defterlerindeki kayıtlar sayesinde kişilerin şecerelerine ulaşmak da mümkündür. Camiikebir mahallesi hane sahipleri isimlerinden oğul, baba ve dede isimlerini öğrenebiliyoruz. Örneğin 14 nolu hane sahibi Hafız Abdullah’ın 47 numaralı hane sahibi Sadık oğlu Terzi Ahmet’in oğlu olduğunu anlayabiliyoruz. Hafız Abdullah, babası Terzi Ahmet, babası Sadık.
Temettuat defterlerindeki kişilerin meslekleri dönemin Geyve’sine dair ekonomik bilgiler de vermektedir. Kişilerin hangi mesleğe sahip olduklarını, yetiştirdiği tarım ürünlerini, sahip olduğu hayvan miktarlarını ve hayvan cinslerini, bunlardan yıllık ne kadar kazanç sağladığını, kimin ne kadar arazisi olduğunu Temettuat defterlerinden öğrenebiliyoruz.
Geyve’nin şehir yaşamını oluşturan Camiikebir mahallesinde yaşayanların meslek dağılımı şöyledir:
Meslek Adı:Hane sayısı
Ziraat Ashabından (çiftçi) : 8
Cabacı : 24
Rençber: 6
Duhancı: 3
Derzi: 2
Debbağ: 1
Dülger: 1
Bakkal: 2
Kahveci: 2
Kahvede çırak: 3
Bargirci: 1
Berber: 2
Berber çırağı: 1
Zabtiye: 3
Arabacı: 1
Semerci: 2
Tuğlacı: 1
Değirmenci: 1
İmam: 1
Tahsildar: 1
Talebe-i Ulumdan: 1
Kadaifci: 1
Meslek dağılımına baktığımızda Camiikebir mahallesinde yaşayanların 1/4’üne yakını Cabacı (24 hane) olarak karşımıza çıkmaktadır. Geyve’de 1844 yılında bu işle geçimini sağlayan hane sayısı bir hayli fazladır. Günümüzde ise bu mesleği yapan kalmamıştır. Yine artık günümüzde olmayan mesleklerden Duhancı, Dülger, Debbağ, Semerci, Değirmenci mesleklerini sayabiliriz.
Camiikebir mahallesinde şehir yaşamı gereği olarak Bakkal, Berber, Kahveci, Zabtiye, Arabacı, Bargirci (Beygirci) gibi meslekler karşımıza çıkmaktadır. Tarım ile uğraşan hane sayısı ise 8 hanedir.
Kişilerin meslekleri köylere ve şehirlere göre değişiklik gösterse bile bugün olduğu gibi Tanzimat döneminde de Geyve bir tarım bölgesidir. Halk geçimini topraktan sağlamaktadır. Bir farkla ki bugün sebze ve meyve yetiştiren Geyveliler, 1844 yılında daha çok arpa, buğday, çavdar, darı, nohut gibi hububat üretmektedir. Meyvecilik anlamında üzüm bağları bugün olduğu gibi 1845 yılında da önemini korumaktadır. Bugün üretimi olmayan ipekböcekçiliği ve pamuk üretimi dönemin önemli gelir kaynakları arasında yer almaktadır.
Camiikebir mahallesinde geçimini tarımla sağlayan kişilerin yetiştirdiği ürünler arasında buğday, arpa, nohut, ipekböceği, pamuk, soğan olarak sayabiliriz.
Camikebir Mahallesi Ekilen Arazi ve Gelirleri:
AraziDönümGeliri Kuruş
1.Ekilen Arazi42915683
2.Ekilm yen arazi273—-
3.Bağ665570
4.İpekböceği29671490
5.Pamuk 471295
6.Soğan274260
7.Bostan2170
Defterlerde ekilen araziler ile ekilmeyen araziler ayrı arı belirtilmiştir. Ekilen araziler içinde hangi ürünün yetiştirildiği bazı yerlerde arazinin başında “Mezruğ Harir(İpekböceği)”, “Mezruğ Soğan”, “Mezruğ Bostan” şeklinde bazı yerlerde ise sadece “MezruğBağçe” olarak belirtilmiştir.
Hayvan çeşitliliği bakımından Camikebir Mahallesinde büyükbaş hayvan ve taşıma hayvanlarının olduğunu küçükbaş hayvanlarının ise yetiştirilmediğini görmekteyiz.
Yetiştirilen HayvanAdediSüt Geliri
1.Kara Sığır Öküzü 11
2.Kara Sığır İneği26 858
3.Camus Öküzü(Manda)8
4.Camus İneği14 680
Taşıma Hayvanları: Adedi
1.Merkep 4
2.Ester (Katır) 2
3.Bargir(Beygir)2
4.Kısrak1
Caba: Kastamonu dilinde topraktan yapılan tombul tencere, Güveç: Toprak tencere.
Cabacı: Topraktan çömlek yapan kişi.
Rençber: Farsça(Renc; sıkıntı, zahmet. Ber; çeken) Tarla ve bahçede yahut başka işlerde kazmak veya taş, toprak taşımak gibi işlerde çalıştırılan gündelikçi. Amele, ırgat. Çiftçi
Duhancı: Tütüncü
Debbağ: Eski dilde deri işleyen kişiye verilen isimdi, bu işin yapıldığı yere de debbağhane denirdi.
Dülgerlik: Ahşap bina inşaatı konusunda uzmanlaşan meslek kolu.
Bargir: Farsça yük ve binek hayvanı, Beygir.
İmrahor: Osmanlı’da padişahın atlarına bakmakla görevli olan saray görevlisi. Mirahur ve mirahor isimleri de aynı anlamı içermektedir.
Yavuz Şengül
Yavuz hocamın derleyip burada paylaşılan nadide bilgi ve aydınlatmanın hatta tarihe ışık tutmanın bir parçası bu derlemenin umarım devamı vardır ve bekliyoruz.Kolaylıklar ddilerim,emeğinize sağlık…
Devamı gelecek inşallah..